Uniwersytet Gdański powstał w 1970 r. z połączenia dwóch uczelni wyższych, istniejących w Trójmieście już ćwierć wieku – Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Sopocie oraz Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Gdańsku.
Uniwersytet Gdański od początku integruje społeczność Trójmiasta. To jedna z pierwszych faktycznie trójmiejskich instytucji. Kształci kadry dla całego regionu, jest jednocześnie jednym z największych pracodawców w województwie pomorskim (w 2019 r. kadrę stanowiło 1769 pracowników naukowo-dydaktycznych oraz 1490 pracowników niebędących nauczycielami akademickimi.). Choć większość wydziałów i jednostek ma swoją siedzibę w Oliwie, w nowoczesnym Kampusie, to Uniwersytet Gdański posiada obiekty zarówno w innych dzielnicach Gdańska, jak i w Gdyni, Sopocie, Helu, Sobieszewie oraz Borucinie. Nie można pominąć też roli kulturotwórczej społeczności akademickiej, w tym działających przy uczelni zespołów artystycznych czy klubów dyskusyjnych, organizujących regularnie wydarzenia we wszystkich miastach metropolii.
Kampus oliwski UG widziany z lotu ptaka, 2016 r. (KFP/Biuro Promocji UG).
Zanim powstał Uniwersytet
Wyższa Szkoła Ekonomiczna (WSE) w Sopocie rozpoczęła działalność jeszcze w 1945 r., pierwotnie jako Wyższa Szkoła Handlu Morskiego (WSHM) w Gdyni. Była spadkobierczynią Instytutu Morskiego, powstałego w 1942 r. w ramach Tajnego Uniwersytetu Ziem Zachodnich, który działał pod okupacją niemiecką w Warszawie. Organizatorem WSHM był doc. dr Władysław Kowalenko.
Początki szkoły były niezwykle trudne – brakowało odpowiednich pomieszczeń, podręczników i pomocy naukowych, pieniędzy na wynagrodzenia. Dzięki autentycznemu zapałowi zarówno studentów, jak i pracowników, a także wydatnemu wsparciu finansowemu przekazanemu przez inż. Eugeniusza Kwiatkowskiego, pełniącego po wojnie funkcję Delegata Rządu dla spraw Wybrzeża (i jednocześnie wykładowcy w WSHM), sytuacja zaczęła się powoli stabilizować. W 1947 r. WSHM przeniesiono do Sopotu, do gmachu przy ówczesnej ul. Armii Czerwonej 101 (dziś ul. Armii Krajowej), a w 1951 r. przemianowano na WSE.
Od początku uczelnia kładła nacisk na kształcenie kadr dla szeroko pojętej gospodarki morskiej odrodzonej Polski. To właśnie w związku z rozwojem sopockiej uczelni w latach sześćdziesiątych całe Trójmiasto coraz częściej było określane mianem „morskiej metropolii naukowej”. Z dawnej WSE wywodzą się dzisiejsze trzy Wydziały Uniwersytetu Gdańskiego: Zarządzania, Ekonomiczny oraz Prawa i Administracji.
Pocztówka prezentująca gmach WSE, 1967 r. (fot. Jan Korpal/PAN BG)
Studencki Zespół Artystyczny WSHM przed jednym ze swoich występów, 1951 r. (MUG)
W Gdańsku po wojnie – obok Politechniki czy Akademii Lekarskiej – otwarto Pedagogium, którego organizatorem był delegat Ministerstwa Oświaty dr Jan Schwarz. Już w 1946 r. zostało przekształcone w Państwową Wyższą Szkołę Pedagogiczną (PWSP), a następnie w 1952 r. w Wyższą Szkołę Pedagogiczną (WSP). Początkowo działało w liceum przy ul. Polanki. Od 1947 r. za siedzibę służył budynek dawnego seminarium nauczycielskiego przy ul. Jana Sobieskiego. Uczelnia w pierwszych latach skupiała się przede wszystkim na kształceniu nauczycieli – najpierw dla szkół podstawowych, następnie średnich. Dopiero od 1954 r. nauczała na poziomie akademickim. Jej ożywiona działalność (w szczególności od połowy lat pięćdziesiątych) była ważnym czynnikiem dla rozwoju gdańskiej humanistyki i nauk przyrodniczych. W ramach WSP powstały katedry czy instytuty, które dały początki obecnym ośmiu wydziałom UG: Oceanografii i Geografii, Biologii, Biotechnologii, Chemii, Matematyki, Fizyki i Informatyki, Historycznemu, Filologicznemu oraz Nauk Społecznych.
Studenci przed gmachem PWSP na ul. Jana Sobieskiego, 1951 r. (za: Zarys dziejów UG…, 2006).
Kadra i studenci WSP przed budynkiem dawnego pensjonatu w Dolinie Krzaczastych Młynów w Oliwie, w którym mieścił się jeden z domów studenta PWSP/WSP, około 1952 r. (za: Zarys dziejów UG…, 2006).
Początki Uniwersytetu Gdańskiego
Pomysł założenia w Gdańsku polskiego uniwersytetu po raz pierwszy wybrzmiał już w listopadzie 1918 r. Planowano go utworzyć po (spodziewanym wkrótce) włączeniu miasta w granice odrodzonej Rzeczypospolitej. Nowa uczelnia miała być najważniejszym ośrodkiem kształcącym polskie elity humanistyczne dla ziem byłego zaboru pruskiego. Silny lobbing lepiej zorganizowanych środowisk w Wielkopolsce oraz niepewność co do losu Gdańska przesądziły jednak o organizacji polskiego uniwersytetu w Poznaniu.
Otwarto go w 1919 r. Również w pierwszych latach po II wojnie światowej nie uruchomiono w Gdańsku uniwersytetu, choć już w lutym 1945 r., jeszcze zanim miasto w ogóle zostało zdobyte, zakładano utworzenie nowej uczelni (z Wydziałami: Humanistycznym, Medycznym i Przyrodniczym).
I tym razem plan nie został urzeczywistniony – nowy uniwersytet założono latem 1945 r. w Toruniu. Dopiero w drugiej połowie lat pięćdziesiątych oficjalnie podjęto temat utworzenia uniwersytetu w Gdańsku.
Prof. Andrzej Bukowski na inauguracji roku akademickiego 1958/1959 w WSP odbiera odznaczenie z rąk ówczesnego Ministra Oświaty Władysława Bieńkowskiego (BUG).
Dyskutowano o tym w czerwcu 1956 r. na konferencji poświęconej stanie humanistyki na Wybrzeżu. Idea ta wybrzmiała wyraźnie rok później w memoriale przedstawionym Ministerstwu Szkolnictwa Wyższego, a opracowanym przez specjalny komitet powstały w styczniu 1957 r., na którego czele stanął prof. Andrzej Bukowski z Wyższej Szkoły Pedagogicznej (WSP). Pierwotnie zakładano (nierealnie) uruchomienie nowego uniwersytetu już w 1959 r.
Plany założenia uczelni uzyskały aprobatę władz wojewódzkich w 1960 r. Przez kolejną dekadę rozwijano nie tylko działalność dydaktyczną i naukową w Gdańsku oraz Sopocie, ale też podejmowano starania, by przekonać do idei władze centralne. Działania te zostały ostatecznie ukoronowane 20 marca 1970 r. wydaniem przez Radę Ministrów decyzji o powołaniu do życia Uniwersytetu Gdańskiego z połączenia Wyższej Szkoły Ekonomicznej (WSE) i WSP.
Plakat Zrzeszenia Studentów Polskich reklamujący inaugurację roku akademickiego na UG powstałym z połączenia WSP i WSE, 1970 r. Autor: Tadeusz Rupiewicz (ACK „Alternator”).
Był to drugi nowy uniwersytet (po utworzonym w 1968 r. Uniwersytecie Śląskim w Katowicach) założony w Polsce po zakończeniu II wojny światowej. Zarówno WSP, jak i WSE w Sopocie istniały formalnie do końca czerwca 1970 r.
Uniwersytet Gdański zaczął funkcjonować 1 lipca, a trzy miesiące później odbyła się pierwsza uroczysta inauguracja roku akademickiego nowej uczelni. Pierwszym rektorem UG został prof. Janusz Sokołowski, dotychczasowy rektor WSP.
Uroczystsza inauguracja pierwszego roku akademickiego na Uniwersytecie Gdańskim w Teatrze Wybrzeże. Przemawia Minister Oświaty prof. Henryk Jabłoński. W środku, za stołem prezydialnym, siedzi Rektor UG, prof. Janusz Sokołowski, 1 X 1970 r. (Fot. Zdzisław Błażejczyk/MUG).